Hemen da Maialen Lujanbio
Maddalen Artzallus Antia, Aimar Karrika Iribarren, Unai Agirre Goia, Maialen Lujanbio Zugasti, Aitor Sarriegi Galparsoro eta Alaia Martin Etxebeste bertsolariak igo ziren santu guztien egun arratsaldez Irungo Artaleku kiroldegiko oholtzara. Sarrera guztiak egun batzuk lehenago agortuta, 2260 lagun bildu ziren kiroldegian. Denbora luzez gogoratzen den arratsalde horietakoa izan zen.
Gogoratzekoa, esan dugu; horrelako jendetza gutxitan biltzen baita saio batean bertsoaren aitzakian. Gogoratzekoa, baita ere, bertsoaldi on asko izan zirelako saioan zehar. Baina gogoratzekoa, batez ere, Maialen Lujanbiok egindako kartzelako ariketagatik. Joan gaitezen pausoz-pauso, ordea.
Maite Berriozabalek gidatu zuen saioa, eta final laurdenetan egin zen moduan, 8ko nagusiko ariketak ireki zuen lan puntuagarrien txanda, haserako agurren ondotik, betiere. Aitor Sarriegi eta Alaia Martinek egindako lana nabarmendu zen agian besteen gainetik ariketa honetan. Basozainak ziren biak, eurek zaindutako lur eremuetan izandako suteak nahita piztuak izan zirela jakin berritan. Aitor Sarriegik gaia adarretatik heldu zuen, elementu andana gehituz puntuen joanean (lurren birkalifikazioa, boluntarioak, ondorengoei utziko diegun ondarea…) eta maila handiko bertsoak kantatu zituen. Alaiari dagokionez, bere saioaren islada izan zen lehenengo ofizio hau: mezuarekin efektua lortu nahi, baina bete-betean asmatu ezinda… Hona hemen osatu zuten bertsoaldia:
Piromanoak ta basozainak
sortu zaizkigu bi bando
baina horrez gain gure egoetan
bada nahiko kontrabando
hemen errua legeek dute
ez al du inork esango
martxa honetan laster ez dugu
zer zaindu ere izango.
Basoa erdi hutsik al dago
hala al zaizu iruditu
batzuk lehenago mugitzen dira
ta gu zergatik mugitu
sua gorroto dugu izatez
nahiz ta ura oparitu
nahiago nuke su piztaileak
harrapatuko balitu.
Esan dizut ta ez zaitez jarri
beraiei soilik begira
hemen legea da arazoa
hau duzu horren segida
hemengo lurrak edozein moduz
birkalifikatzen dira
eta atzetik sua itzaltzera
boluntarioak mendira…
Ez zait komeni ez eufemismo
ez aitzaki ez azukre
alper-alperrik dugu eskutan
hainbeste ur ta bertute
probokatuak nola izaten
diren horrenbeste sute
latza da baina agian greba
egin beharko genuke.
Ez dakit ba nik greba eginez
zerbait lortu dezakegun
zuk arazoa kokatu eta
esango dizute segun
ta bitartean suak pizturik
daramatza hamar egun
nere kezka da ondorengoei
zer utzi behar diegun.
Gaurkoan horren amorratuta
sentitzen gara gu ezen
barruan su bat su haundi haundi bat
ari zaigula erretzen
ondorengoei ze utzi eta
ze zulo hasi betetzen
errautsak utzi nahi nizkieke
Fenix bihurtu daitezen.
8ko txikian saioak nabarmen egin zuen gora. Artaleku kiroldegian bildutako jendetzak majo gozatu zuen bertsolarien ateraldiekin. Saioko irabazlea bera ere (Maialen Lujanbio) ariketa honetan hasi zen benetan nabarmentzen. Ofizio bi aukeratu ditugu, Aimar Karrikak eta Unai Agirrek osaturikoa, lehenbizi, eta Aitor Sarriegik eta Maialen Lujanbiok osaturikoa, segidan. Karrika Agirreren jatetxera joan da bazkaltzera, eta plater bat ona ez zela-eta kexatu ostean, beste plater bat atera dio Agirrek. Azkenean, baina, biak kobratu dizkio fakturan. Hona bertsoaldia, Karrika hasita:
Lehenik pasatu xamar
zen zure txistorra
ta bigarrena ere
ai nahiko gogorra
faktura ikusita
ohartu naiz horra
txistorra zinez dela
errepikakorra.
Hemen txistorrak badik
bere garrantzia
ez dek normala neri
jar diaken trantzia
ez dek gauza berdina
ez izan ahantzia
txarra egotia ta
hiri ez gustatzia.
Nik edozer jaten dut
gustoz ta gustura
gaur ez dut maitatu hau
ezta ere hura
gustoz biziko zara
zu nire kontura
tripen barruan ere
damakit faktura.
Gazte jende honekin
hamaika endredo
barrua eraman nahi
du etxera bero
ni tontua naizenik
etzak hik espero
txarra dago esan dek
bukatu ta gero.
Abila izatea
deitzen zaio horri
zure faktura ere
hori du jatorri
jatetxea jarriko dut
nik biziki gorri
beste lagunik hona
ez dadin etorri.
Edozein horren gaizki
nik ez dit zerbitzen
barkatu baina ez nauk
gaur ondo sentitzen
igual dirurik gabe
etorriko hintzen
nahi badek ordaindu zak
platerak garbitzen.
Maialen Lujanbiok eta Aitor Sarriegik osatu zuten 8ko txikiko ofizioak, bere aldetik, txispak sorrarazi zituen. Kolpea bata bestearen atzetik, gozamen hutsa. Bizilagunak, Aitor egunero joaten da Maialenen etxera zerbaiten eske. Oraingoan, inprimagailuko tinta bukatu zaiola-eta, dokumentu bat inprimatu nahian.
Beraz orain tonerra
joño ez da broma
bestela gatz, olio
butano bonbona
ez zaizu asko gustatzen
zuri Mercadona
hementxe daukazu ta
merkea ta ona.
Lau mesede eskatu
ta kejaka hasi
zure jarrera horrek
ez dit egin grazi
behar dedala soilik
dizut adierazi
zuk baldin badaukazu
zertako erosi.
Argumentazioan
abila zera zu
eman egingo dizut
baina egin kasu
inpresoraren tinta
hementxe daukazu
ta erostekoen lista
inprima ezazu.
Gaurkoa bakarrik zen
kasualitatea
biok lagunak gera
atean atea
baina kostatzen zaizu
sarri ematea
bizilagunena da
komunitatea.
Nik aldegin nahi nuke
gure honetatik
esplikatu beharrik
ez dago zergatik
aspertu nau badu ta
nahiko traste faltik
ta gainera esnatu
egin nau siestatik.
Nun aurkitu ni baino
konpaini hobea
nahiz ta sutan jarri den
gure sektorea
ikusten nik badaukat
nire balorea
ni naizelako zure
despertadorea.
Zortziko txikiko ariketaren ondoren, su-etena. Emozioen olatuak behera egin zuen eta bertso egokiak entzuteko aukera izan zen arren, dizdira berezirik gabe pasa zen ariketa hau. Aipagarria Maddalen Artzallusen lana:
Egunkarian bada
albiste ugari
ta gezurra esaten
ari eta ari
iruzur hutsa dela
ez al da nabari
kaso asko ez egin
entzundakoari.
Paperean sarean
bietan eskura
ta ez ditut hartzen nik
benetan gustura
kritikatu behar da
hartutako hura
mundu honek gezurra
merezi al du ba.
Kontatzen digutena
egia ote da
horixe da lehen esan
dizudan berbera
nik ez ditut sinisten
kontuak atera
zuzendariei egin
zaiezu galdera.
Finalerdietako lehenengo itzulian bertsolariek egin beharreko lanak final laurdenetako berberak dira, aldaketa bat salbu: 10eko txikiko ariketaren ordez 6ko motzeko ariketa egin behar dute oraingoan. Aitor Sarriegi eta Aimar Karrikak egindako bertsoaldia aukeratu dugu: 75 urteko lagunak, elkarrekin beti oporretan joan direnak. Oraingoan Aitorrek esan dio Aimarri bera ez dela joango. Aimar Karrika hasita, hona bertsoaldia:
Berdina gendun koadrila
ta pasata urte mila
biak batera pasa ditugu
txoko eder pila
txapel horren borobila
eta eskutan makila
lagun maitea hil aurretikan
ote zaude hila?
Nahiz ta ez nuen esango
aurkitzen naiz oso ondo
ta egia da lagun hoberik
bat ez da egongo
hara hona zenbat txango
ikusi hemen ta hango
baina andre bat ezagutu det
ta ez naiz joango.
Ze albistea la ospera
andrea duzu gainera
postizak izan arren hortz hoiek
hitzetik hortzera
goazen Karibe aldera
Kuba aldera hobe ba
neri berdin zait joan gaitezke
hiruak batera.
Gauza diozun gisara
egiteko aukera laga
bi lagun onak izan daitezke
baina hiru traba
ta ematen dit ikara
zu joateak bertara
ezagutu ere ez dezu egingo
neregatik bada.
Bizi guzia obretan
ez zaude modu pobretan
baina nerekin ez zaite jarri
era gogorretan
ez zu tematu horretan
zaude nerekin zorretan
bestela nokin egingo dut nik
bronka oporretan?
Bronkarako nahiak bero
ikusten dizkizut gero
nahikoa ez al dugu egiten
hemen egunero?
Nahiz eta zuk ez espero
laguna honetan bego
ta egon lasai bidaliko det
postalen bat edo.
Eta amaitzeko, kartzelako ariketa. Erraza da esaten ikusi eta gero, baina saioa nola zihoan ikusita eta oholtza gainean zeuden bertsolariak nortzuk ziren jakinda zer edo zer berezia entzutea espero zela esango nuke. “Dena ondo zihoan argia piztu den arte”. Halaxe zioen gaiak, zenbaiten ustez beste saio batzuetan jarri izan diren gaiak baina estuagoa zen Irungo kartzelako gai dagoeneko famatuak. Kronika hau idazten ari garen honetan, 24 ordu baino ez dira pasa saioa amaitu zenetik, eta ehundaka dira mugikorrean jasotako mezuak eta jendearen iruzkinak. Bertso mundua arrotz xamar zaion batek baino gehiagok ere esan digu, “hain onak izan al ziren Maialen Lujanbioren atzoko bertsoak?”, saioaren oihartzuna bertso-familiaren horma lodiaz haratago zabaldu den seinale.
Historiako bakarkako ariketa onenaren aurrean gaudela dioenik ere bada, nahiz eta agian ez den hainbesterako izango. Teknikoki bertso oso onak direla ez dago zalantzan jartzerik, eta gaiaren trataera, diskurtsoaren mamia, unea, giroa… guztia batuta koktel hilgarria osatu zuen Lujanbiok segundu gutxitan: Artaleku behera botatzeko adinakoa. Txalo zaparrada ikaragarria jaso zuen hernaniarrak, eta baita sekulako puntu zakukada ere, epaileen eskutik. Merezitakoak. Bertsozaleoi eragin zigun zirrara eta astindu emozionala puntutan neurtzea ezinezkoa den arren, noski.
Trago bat eta beste trago bat
gure kaleetan barrena
ta piztea da alkoholak eta
sexu grinak dakarrena
zure etxera, nere etxera
betiko gauzak aurrena
zure logelan sartu gera ta
hara hemen ondorena
argia zegon itzalita ta
bertan biluztu naiz dena
ta bapatean piztu egin da
argi txiki xumeena
nere gerrira begira zaude
ez naiz uste zenuena.
Estali arte izan dugunak
nahiko irri, nahiko broma
ahorik aho pasa dugunak
gintonic barruko horma
bular parea zut neukan eta
zuk eman didazu forma
galtza estuak nebilzkin arren
ez takoi eta ez gona
hau ta hura naiz hartzen ari naiz
zenbait botika, hormona
gizona eta andrea nauzu
ez andrea ez gizona
nere inon ez egon nahia ote
da zure ezinegona.
Gizarte honen estereotipo
ta gizarte honen usteen
tranpan zu ari zera erortzen
eta hori ez dizut uzten
zuk badakizu nola zizelka
eta marraztu gaituzten
ze inporta du gaur ari banaiz
zure aurrean biluzten
eta neroni ni neu naizena
hori bakarrik gorpuzten
nere gerripe zintzilikako
desira ari da puzten
itzali zazu argia eta
utzi azalari ikusten.
Irungo saioan bigarren postua erdietsi zuen Aitor Sarriegik kantatu zuen Maialen Lujanbioren ostean kartzelako ariketan, eta honek ere lan gogoangarria osatu zuen, bide ezberdina aukeratuz, hori bai.
Denbora asko zen juergara
ni ez nintzela atera
izugarrizko gogoa
ta suertatu zait aukera
barra ertzean neska bat
bai bera ote da bera
aspaldi begia bota
nion ta noan hastera
hizketari ekin diot
ta segi dugu aurrera
bapatean bota diot
goazen amaren etxera
igo eta pasiloan
ia lapurren antzera
elkarri eskutik helduta
gelaraino heldu gera.
Bapatean baztertu det
planean neukan gaupasa
ta nere baitan pentsatzen
ere hasi naiz nere kasa
batzuetan ligatzea
ez da izaten erraza
eta gaurko honek dauka
oso gutxitako traza
arropak kendu ditugu
berotu zaigu arnasa
maindirepean sarturik
bizkortu dugu konpasa
pentsatzen ari nintzela
izango zela demasa
argia piztu dute ta
eten digute jolasa.
Ta atean noski ama
ezin zan izan bestela
ezerezean geratu
zaigu ahalegin ustela
horrelakoetan nola
sentitzen den bat txepela
nik uste nuen builaka
bertantxe hasiko zela
ta bapatean esan dit
inoiz entzun ez bezela
gaur sorpresarik ez Aitor
gauzak behar dik horrela
eta esan dit kondoiak
mesanotxean daudela
gazteak zarete eta
gozatu dezazuela.
Gainerako bost bertsolarien oso gainetik geratu zen puntutan Maialen Lujanbio, atzoko irabazlea: 750 puntu eskuratuta, hanka eta erdi dauka dagoeneko BEC-eko finalean. Bere atzetik sailkatu ziren Aitor Sarriegi (705 puntu), Unai Agirre (667.5 puntu), Alaia Martin (651 puntu), Maddalen Artzallus (634.5 puntu) eta Aimar Karrika (605 puntu). Datorren larunbatean Maule-Lextarren izango da hurrengo zita. Eguna iristeko irrikitan gaude dagoeneko.
