Errebelatutako p(h)otoak
Errebelatutako p(h)otoak –
Hilabetean behin Bertsolari aldizkariaren blogean argitaratu diren argazkien eta bertsoen bilduma bat da honakoa. Bertsoa pentsatzeko argazki bat hartzea ez da berria. Norberak ateratzen dituen argazkien atzean bizipen asko dago eta, zenbaitetan, ikusten duenak zer irakurriko duen jakitea ez da erraza. Bertsoek argazki horien atzean zegoena bistaratzen edo berridazten zuten. Batzuetan argazkia eta testua aski dira photoa ulertzeko. Beste zenbaitetan testuinguruak testuak adinako garrantzia du. Argazki bakoitza hautatu izanaren motiboa jakin nahi duen irakurleak kortxete arteko zenbakien azalpena irakurri beharko du.
Hainbat photo joan dira 2016tik hona. Autoreak, 31 eskutik hartu, eta aldizkarian txertatuz emango dio amaiera bidaia honi.
Argazkilaritza zaletasun izan dut txikitatik. Denbora askoan aurrezten jardun ostean erosi nuen nire lehen kamera txukuna. Karretedun kamera haietan argazki bakoitza preziatua zen, prezio bat ordaindu beharra baitzegoen klik bakoitzarengatik. Une egokiaren zain pasatu beharreko segundo horiek edertasuna gehitzen zioten jardunari. Distantzia fokala kalkulatu, diafragmaren irekidurarekin jolastu… Emaitza ez zegoen asmatzerik harik eta egia errebelatzen zen arte. Zenbat dezepzio eta zenbat harrotasun lehen argazki horietan!
Argazkilaritza digitalak irauli egin zuen aparatuen erabilera. Argazkiak pantailatxoan ikusten hasi ziren unetik berehalakotasuna gehitu zitzaion jardunari eta emozioa gutxitu. Argazkilari baldarroi bigarren aukera, eta hirugarrena, eman zizkigun. Duela bi hamarkada, argazki txukunik egin nahi zuenak kamera handi samarra eramatea ia derrigorra zuen. Kamera handia, ordea, nabarmenegia da lapurrentzat; eta objektiboa helburu duen pertsonarentzat ere bai askotan. Horregatik maite dut India. Han, argazkiak egin diezaizkieten gustatzen zaio jende askori. Jendetzaren erdian hautatuak, bereziak, sentituko dira akaso. Ez dute, behintzat, guk maiz sentitu ohi dugun mesfidantzaren arrastorik.
Argazki onenak, ordea, oharkabean hartuak izan ohi dira; lapurtuak. Erretratatutako pertsonak kamera bere objektibotik kanpo duenean, bere keinu naturalekin diharduenean hartutakoak. Edo, justu, kameraren presentziaz ohartu berritan eskaintzen duen irribarre konplizearen unean hartuak. Horretarako lagun ona izan nuen nire Panasonic zaharra. 300 milimetroko teleobjektiboak urrunetik hurbiltzea ahalbidetzen zidan eta, atzealdeko pantaila jiragarriari esker, ez zirudien argazkirik egiten nenbilenik. Horri esker leku turistikoetan ez nuen argazkien trukean limosna eskean zetozen indiarren uholderik izaten. Ezta argazki sesio profesionalen batean lipar bat lapurtzeko arazorik ere [1].
Kamera hobeak izan ditut, baina ez dut harekin izan nuen esperientziara hurbiltzerik lortu sekula. Besteak beste, egunero poltsan daramadalako orain kamera. Orduan neramana baino askoz hobea eta askoz finagoa.
Panpin bihurtu zaituzte
pentsamenduz biluzturik
pintura, biziz husturik;
ponpoxa eta ilustre,
punta-puntako biluzte.
Zure indar isildua
soinekoak fosildua
sumendi baten gisara
indar kontrolaezin bat da
zelofanetan bildua.
Zure begiek, polita,
jada ez dute -ez dira-
garai bateko distira.
Eguneroko botika:
gora joateko goitika.
Jantzita, baina biluzik;
irriz, bai, baina ez pozik;
bizi, ereduen gisan.
Denek nahi dute zu izan;
denek nahi dute, zuk ezik.
Photoek jada eginda zegoen lan bati bigarren bizitza bat ematea ahalbidetu zidaten. Bigarren aukera horretan neurriei eta errimei leku berezia eskaini nien. Bat-batean oso gutxitan erabili izan den dezima neurrian idatzitako bertsoak maiz hautatu izan ditut modalitate honetarako. Idatzizko zenbat eta eredu gehiago izan ahozkorako lagundu dezakeelakoan. Sinetsita nago errima gurutzatuak erabiltzeak ate berriak irekiko lizkiokeela bertsolaritzari. Mamiaren eta azalaren arteko borroka zaharrean bistan da mamiaren aldeko hautua egin duela bat-bateko bertsogintzak, eta guztiz ados nago bide horrekin, baina uste dut esploratzeko geratzen direla zenbait aukera bai neurri aldetik eta bai hoskidetasun aldetik ere. Halako pieza laburrek ahalbidetzen dute hizkuntza bihurritzea [2].
Egur, metal eta harri
eraikuntza transzendental
harri, egur eta metal,
josi, soldeatu, jarri
bat bestearen egarri:
metal harri eta egur.
Metala jaten duen ur,
egurra jan duen pipi,
harria hausten, poliki.
Denak denboraren beldur.
Ohola, xafla, adreilua
gama, delta, beta, alfa
adreilua, ohola, xafla
finkatu ta kriseilua
piztea da kontseilua
argitu dadin etxola:
xafla, adreilua, ohola,
suaren txinpartak entzun
zer mendera dezakezun
neurtu ezazu hola.
Bertsotan hizkuntza behartzearen ariketen artean badut bat bereziki tiratzen nauena. Hitzak hautsi eta oin gisa erabiltzea jostagarria iruditzen zait. Uste dut bat-batean ere egin daitekeen zerbait dela, baina bereziki zaila iruditzen zait, kontra-intuitiboa da bertsolariontzat. Enkabalgamenduak ez dira asko erabiltzen bertsolaritzan eta niri maistratasun keinuak iruditzen zaizkit. Rapean erabiltzen dira halako baliabideak eta unibertso berri bat irekiko liokete bertsolariok erabiltzen dugun errima sistemari. Gure lehengaia zabala baina mugatua da eta jokorako pieza gehiago jarriko genituzke mahai gainean modu horretan.
Ez dut uste, hala ere, entzuleak atseginez hartuko lukeenik halako hitzen ebakidura bat. Ez behintzat lehenengo entzunaldietan. Bat-batean egiteko gai ez naiz sentitzen oraindik, eta ez dut uste horretarako egokiera sortuko zaidanik, baina idatziz egina utzi nahi izan nuen; trebeagoa eta ausartagoa den norbaitek helduko dio, akaso, mango heldu honi [3].
Probatu duzun urtsuena da
aukeratxo bat eman, go-
zo-gozo daude eta zukutsu
nahi baduzu eraman go-
sea daukazun momenturako.
Ez al duzu antzeman go-
gotsu nagoen arren musurik
ez dizudala emango.
Bihotzik jada ez daukat, beraz,
bular baten lehengusu
dudan frutari heldu zaiozu
eta emaiozu musu.
Behin birramonak ereindakoa
sendirako nahi zaitu zu
amak zaindua, ta nik bildua
zuk gozatu nahi al duzu?
Nikhilek hala erantzun dio:
-Ekar ezan, arren, ekar.
Gero ebaki egin du fruta
bere erdigunean zehar
eta bi zati banatu ditu
-kasta sistema lehertzear-
ta elkarrekin irentsi dute
ezin zutelako elkar.
Photo honetan bezala, beste askotan ere istorioak kontatu ditut. Irudia abiapuntu hartu eta irudikatutako gidoi batean zentratzen saiatu naiz. Jendarteak onartzen ez dituen desioak aitzakia ederra izan dira maiz bertsoak jartzeko. Honako argazkiak Sri Lankako Kandy hirian hartutakoak dira. Sri Dalada Maligawan gordetzen dute Budaren hagina dena, omen. Urtean, astebetez, errelikia hori urrez apaindutako elefante baten gainean jarri eta desfilatu egiten dute bertakoek. Paparra bistan eta suaren argitan, hipnotizatzailea da hango jende-pasa [4] [5] [6].
Sugarren beroz izerdi gaziz
estalitako gorputzen
desioz hiltzen baldin bazinen
pasio haren erruz zen.
Elkar maitatzen duzue, baina
zaila da elkar ikutzen
jakinda zuen jerdarteak ez
duela ikusten zuzen…
Zerk izutzen du zaren guztia?
Zerk sutzen? Eta zerk zu-tzen?
Sarri ez dugu aldamenean
daukaguna ezagutzen…
Oraintxe bertan begiaz keinu
egin diozu Jamali,
nahi zenioke papar gaineko
mihisea desestali,
mingaina aho barruan sartu,
bilakatu animali,
bere beroan hauspotu eta
zure beroan kiskali
nahiko zenuke, ta begirada
haizea hartzera bidali;
baina gogoak erre dituzu
eta antortxa itzali.
O, su, amaieraren
atea zara zu
errautsen memoria
idatzi ezazu.
Pila batean mila
oztopo dituzu
bilakatu itzazu
udaburuko su.
Azti batek esana
nire belarrian:
“malkoak beti badu
leku bat irrian”.
Lekua egin dezan
zaharrak berrian
erre nazazu goxo
eta neurrian.
Datorren sasoirako
erdi-prestatuak
kaleak daude gorriz
koloreztatuak.
Ez itzazu ahaztu
aurten eskatuak
ta eraman itzazu
kezka keztatuak.
Buda gisara egin nizuen
horrenbeste hitzaspertu.
Esan nizuen: “Lasai ibili,
baina ez guztiz alfertu.
Inork okerrik egin badizu
ez betirako ankertu;
saiatu zaitez bera ulertzen
ura ez dadin uhertu,
eta ulertu duzun unean
zure burua aztertu.
Zure burua ezagutzean,
liburuetan ikertu.
Bilatu gauza denen egia
eta besteei agertu.
Oinazeari babesa eman
ta itsusia edertu.
Bilatu gauzen isiltasuna
(beste zentzuen kontzertu)
tolestu zaitez zure baitara
ta altxatzean suspertu.
Eguzkiaren indarra jaso
dena denean desertu,
euri azpian egizu dantza
ez baldin badu atertu.
Lortu ogia, gurtu ongia
eta ekintzatan zertu.
Eros daitezkeen alaitasunak
berpentsatu ta baztertu”.
Ta gurtu egin nahi ninduzuen,
irakaspenak eskertu.
Argiak piztu, urrez apaindu,
handikeriatik gertu.
Argi azaldu nizuen, baina
ez zenidaten ulertu.
Asiako argazkiek Asiako istorioak eskatzen dituzte, baina, askotan, hango irudiak hemengo gertaerekin lotzen saiatu naiz. 2020ko apirilean, birusaz babesteko etxean ixoaldian geundela, lanera joatera derrigortu zuten jende asko. Distantzia soziala ez da bat eta bera Asian eta Europan, eta Myanmarreko harri sakratuetako bat ikusteko erabili genuen garraiobideaz gogoratu nintzen. Neurria tema izan badut, errima are temago. Hiru silabako oinak, sekula aurrez errimatu gabekoak, puzzle batean sartzea izan da maiz egin dudan ariketa [7].
Batzuk ERTEan eta
besteak EREan
batzuk eraldaturik
giza-aberean…
Argi geratu zaigu
laneko xedean
denak ez goazela
autobus berean.
Begiratuz aurtengo
urteko datuak
diruak ta bizitzak
dira kontrakuak.
Zeinen hauskorrak diren
gure kontaktuak
eta zeinen mardulak
gure kontratuak
***Kotxe txoferdunetan
zabiltzate zuek
ez zaituztete izutzen
besteen izuek.
Ikusten egitate
zipriztin batzuek
uzten al dizuete
luna tindatuek?
Garraiobideetako argazkiak mugatuak dira eta argiztapen eskasa izan ohi dute. Baina, askotan, bidaiariak ordu-hil asko izaten ditu horietan, eta ez dira jolasteko une txarrak izaten. Egokiagoak dira testuak idazteko, argazkitarako baino.
Hala ere, batzuetan, ale ederrak ateratzen dira. Asiako kaleak argiz, usainez eta zarataz gainezka izaten dira, eta hori deskribatzen duten bertsoak ere idatzi izan ditut [8], Esnesaltzailearen doinuan. Argazkian idatzita dauden elementuak sartzea lortzen da tarteka.
Zenbat garraiobide, hainbat photo argitaratu ditut urteotan [9] [10] [11] [12].
Lantokitik etxera
dihoaz gizonak
astinduz klaxonak
ez dira joaten
ziren bezain onak.
Etxean itxarongo
die zorionak…
berdina ote dio
itxaron dionak?
Batzutan pasiloak
ez dira bionak.
Piztu-itzali-piztu
autoaren ertzak
laranjak ta beltzak
berdeak baietzak ta
gorriak ezetzak.
Loa gertu samar ta
urruti ametsak.
Etxerako bidea
hartu du jendetzak.
Lekurik bai al dago
maitasunarentzat?
Unibertsala haien
bizitzen joskera
iluntze aldera;
gaur ere ez dira nahi
bezain goiz atera
[(auto banatan), baina
guztiak batera]
bulegoko atetik
etxeko atera
inor behartu gabe
gelditu ote da?
Noizbait kolonia izandakotik
barkuz umil-umil datoz.
Politikoek jende uholde
bat nahi lukete hil datoz.
Ez dut pentsatu nahi inork hartzen
duenik inor hilda poz,
baina jadanik hiru itsaso
bete ditugu hildakoz.
Hesiek, geldi. Txarrantxek, urra.
Zakur lerdetsuek, kozka.
Haiei kritikan, batzuk isilik,
eta hizketan mordoxka.
Kosta behar zaie kostara heltzea.
Kosta, kosta a(ha)la kosta.
Noizbait lapurtu genien hura
reklamatzera datoz-ta.
Ez du ahaztuko lehengo urteko
martxoak hemeretzia:
tren baten hotsa, ta bera jende
askon presak irentsia,
irristada bat, oihu andana,
izterrean min ertsia…
Gero, ezer ez. Gero klinikan
hanka baten ausentzia.
Datorkiguna onartzea da
fedearen esentzia,
baina zein jainkok aukeratzen du
norbere penitentzia?
Nork erakutsi dio topatzen
oreka bat herrenean?
Nork bilatzen du kanpoan? Eta
nork norbere barrenean?
Nork jaisten ditu eskilaraok
modurik baldarrenean?
Nor itzultzen da berriz minera
haren urteurrenean?
Bidaia bana daukagu hanka
lapurtu zigun trenean.
Dena aldatzen da galera bat
ospatzen hasten denean.
Kalkutan taxi gidari zara.
Klaxona da pasahitza.
Behingoagatik turista batzuk
harrapatu bazenitza…
Bezeroek noiz eskua altxa
beti begira zabiltza;
ta, bat-batean, agertu zaizu…
erreakzio bortitza!
Bolante kolpez salbatu duzu
amona baten bizitza.
Baina ordaina edukiko du
dama hori saihestuak.
Zuhaitz bat erdiz erdi jo duzu.
Hain dira kale estuak!
Buruan kolpe izugarri bat.
Kapotatik ke belztuak.
Garezurraren xafla gotorrak
barurrantza tolestuak.
Ohartu zara zeinenak diren
heriotzaren eskuak.
Lurra daukazu oinetan.
Ez da ez txarra, ez ona.
Zu zara hara ta hona
ibiltzen dena bidetan,
garraiatzeko lanetan
bizitza utzi ohi duna.
Oin basamortu. Oin duna.
Galdetu zure oina den
zapaltzen duzun lurraren
parte bihurtzen zaituna.
Haur zela ez zen eskola
nahi zuen adina izan
ta geroztik asto gisan
egin izan du nahiko lan.
Begiraiozu oin zolan
ta esango dizu ze lan
zenbat urtez eta zelan
burutu dituen makur.
Zola zulatua bihur
ote daiteke artelan?
Gehien jorratutako gaietako bat generoarena izan da. Bizi nintzen etxetik gertu festa giroa sumatu eta atera nuen argazkia, eta nire argazki gogokoena bihurtu zen sakrifikatu berri zuten arkumea larrutzen zuten bitartean begiratzen zidan [13] Bengaluruko neskarena.
Batzuetan, aurreikusitako keinu bati esker ateratako argazkiak dira [14]. Bestetan, turistarik apenas heltzen zen Sri Lankako bus geltokiko denda honetan bezala, erretratatuak berak eskatuta ateratakoak [15].
Gurasoek, hitzen bidez,
esan didate: “estali”,
“noiz ta norekin ibili,
ta ahal bada norekin ez”,
“ahula zara”, “egin ihes”,
“bihurtu zaitez bikote”…
Ta galdetu nahi nioke
orain nire buruari:
Gauzok nire anari
esan ote dizkiote?
Onbeharraren kaiolan
hezia, hazi ez nendin.
Ta etxetik kanpo, berdin…
Lehenengoa naiz eskolan;
izango al dut nahiko lan?
Esaidazu, andereño.
Begiak aldatzeraino
heldu nahi nukeen arren maiz
jende askorentzat ez naiz
haragi zati bat baino.
Aitak, kalera joateko
jantzi zizun diadema
ile bihurria dena
mendean edukitzeko
(kontrolpean sentitzeko
basatia dena berez).
Orraziak, irri trebez,
nahi luke domatzeko gai;
baina ileak ez du nahi,
eta haizeak ere ez.
Babesek balaztatuta
abiatu zinen zutik.
Beti besteen eskutik
joateaz nazkatuta,
hasi zinen, askatuta,
korrika egiten irriz.
Kezka gabe bideko harriz
muturkatzeko. Hain trebe!
Erori bazina ere
jaikiko zinake berriz.
Ta, ostutako askatasun
urteei erreparatu,
lotsatu ginen; ohartuz
zenbat lapurtu genizun.
Ta bertan topa gintzazun
atzera begiratzean,
bidaia abiatzean
ez genizun ezer esan;
aurrera egin zenezan
kokatu ginen atzean.
Arrotz baten eskuak
zure izter bitan.
Zu, panikoan, geldi
eta izerditan.
Nahiz azkarrena izan
ohi zinen erbitan
bera azkarragoa
izan zen erditan.
Ja ez zaude seguru
izan zinenik han;
oroitzeko gertatu
zen txikiegitan…
Baina ikusteko zer
pasa zen egitan
beste iris bat sortu
zitzaizun begitan.
Kostata egindako
zure aitortzaren
inguruan sortu zen
zalantza hotzaren
minak umilatuta
ez zaude pozarren.
Gaur amorrua duzu,
beldurra, lotsa lehen.
Behin bortizki lurra jo
zuen okotzaren
ondorioz puskatu
zenuen hortzaren
ordezko protesia
nahiz eta hotza den
zure orbainei esker
dakizu nor zaren.
Iparra eta hegoaren arteko talka gogorra da batzuetan. Teorikoki existitzen dela dakiguna muturren aurrean jartzen zaigu tarteka, eta burdinazko barra batek hortzetan bezala kolpatzen gaitu. Klaseen arteko ezberdintasunak hemen baino handiagoak eta finkoagoak dira Asiako leku gehienetan; lan baldintzak, penagarriak; eta haur izateko eskubiderik izan ez duten pertsona asko [19] izan ditu aurrean nire kamerak. Kapitalismoaren paradoxak [17] topatzea ez da zaila izan, eta desesperatuki ihesi abiatu direnak ez dira gutxi [21]. Turismoa diru iturri nagusi bihurtzeak zer desoreka sortzen dituen ikusi ahal izan dut, eta tradizioa turisten sosak eskuratzeko nola erabiltzen den ikusteak amorrarazi nau [18]. Miseriaren dokumentazioari dagokionez, gogoan ditut, bereziki, umezurztegiak [20] eta errepideak asfaltatzeko bere eskuak baino erabiltzen ez zituen emakume hura [16].
Mundu honek eraiki
du piramidea
zu izan ez zaitezen
nire lankidea
(aurretik ezartzeko
gure lanbidea).
Norberak egiten du
norbere bidea?
Zurea egiteko
egizu nirea.
Batzuek oinazerik
gabeko oinarriz
jaio gintuzten eta
beste batzuk, berriz,
eskuarki arriskuz;
eta esku-harriz
bere bide sortzen
darraite egarriz
galipota beroa
eskuekin jarriz.
Gaurko ez ezik biharko
ere arrantzatzen badu
bihar lakura, ondradu,
ez du etorri beharko.
Ta, demagun, etzirako
haina biltzea gaur bertan
edo saltzea dendetan…
motor bat jartzeko baltsan.
Zerbait hasi da balantzan
bere beharren orekan.
Hainbeste hasi zen saltzen,
-aberastu zen zeharo-
saltzen zen baino gehiago
hasi baitzen arrantzatzen,
arraindegiak zabaltzen
arriska zaitez, arriska!
Doa (ez daukana bista)
amildegirantza zuzen.
Lakura arraiz hustu zen;
ta jendez, haien herrixka.
Dena posesioan nahi
lukeen sistemaren aurka
batzuk bere desioa
murriztea dute hauta.
Gutxien behar duenak
oso gutxirekin mauka
daukala esan izan du
zenbait jendek alarauka.
Desoreka mantentzeko
era ere bada hau ta…
Zilegi da bihurtzea
neurrien argonauta
gutxien behar duenak
nahikoa baldin badauka.
Gaur egun ia guztia
eskuratu badaiteke
gehiegi itxaron gabe
ta erlatiboki merke;
zeinek hartuko du bere
barrunbeetan aterpe?
Zeinek konpartituko du
katilukada bete te?
Nork berotuko du ura
ia bihurtu arte ke?
Hutsuneak onartzetik
asko ikasi liteke…
Hutsik dagoen basoa
besterik ezin da bete.
Pobre jaio ninduten
(esku xamurretan)
hautsa beste ondasunik
gabeko lurretan.
Salmentan jardungo naiz
eskola urtetan
errukia erabiliz
edo gezurretan
asko sakondu gabe
nire beldurretan.
Nork lotu dizkit sokak
eskumuturretan?
Badakizu turisten
kontura bazkaltzen
kartera zabaltzeko
ezpainak zabaltzen.
Besarkada beharrak
jolasez estaltzen,
baina inuzentzia
hasi zinen galtzen
galdetu baitzizuten
tartean ez al zen
tamaina errealeko
titererik saltzen.
Lau urte dituzu, baina
askorentzat jada zaharra;
hargatik gaur estu-estu
lotu duzu irribarra.
Atetik pasa orduko
emaztea ta senarra
zu izateko lehena.
Zu izateko bakarra.
Umezurztegi honetan
dena da irregularra
ta sarri nahasten zaizkizu
heltzean ilunabarra
joateko desioa
ta pazientzia beharra…
Noizbait Peter Pani ere
irtengo zaio bizarra.
Geneek lotu gabeko
arreba eta anaiak.
Zaharregi jaio ginen
pezeratako arraiak.
Atea zeharkatzear
dauzkazu gurasogaiak
ta larrituta estutu
egin zaizkizu erraiak.
Goxotasunaren bila
hemendik atera nahiak
besteak bihurtu ditu
irribarredun etsaiak.
Orain oroitzen dituzu
ta dirudite alaiak
joateak beldur pixkat
ematen zizun garaiak.
Behin hona etorri ziren
zure anaia biltzera
geroztiz haren oroimen
bakarra duzu bisera.
Hargatik, sartu orduko
-arau denak gorabehera-
joan zara “amatxo”-ren
izterra besarkatzera.
Hari eskutik helduta
egin duzu ibilera,
baina haur txikiago bat
hartuta joan da bera.
Aldentzen direla ikusiz
atean gelditu zara
galdetuz galdu al duzun
zure azkenengo aukera.
Iparrera heltzeko
milaka legoa
alboetan hegatsak
atzean hegoa.
Zailtasunak itoko
luke gehiengoa,
baina da sendiaren
apustu sendoa…
Lehenengo beso bat,
gero hurrengoa,
hura jaitsi ondoren,
berriz lehenengoa…
Lehenengo beso bat
gero hurrengoa,
ta bitartean lurra
gerturatzen doa.
Odiseak, gupidaz,
balerik balekar
bere ondoan arnas
ez al lezake har?
Haurrak ta itsasoak
eusten dute elkar
hondoak ez du hezur
gehiagorik behar…
Igeri jarraitzen du
itsasoan zehar
oztopo litzateke
egitea negar
igeri jarraitzen du
itsasoan zehar
beti igeri eta
beti itotzear.
Instituzio boteredunak gai interesgarria dira bertsotarako. Bereziki interesatzen zait Indiako espiritualitatea, baina halako jendarte batek botere harreman oso hierarkiko bat ere onartzen du. Fedearen aitzakian ia edozer justifikatzen da zenbait lurraldetan. Etxean jateko aski izango ez duten beldur monje bidaltzen dituzte seme-alabak hiritar askok [22]. Miserian bizitzeak are otzanago bihurtzen ditu asko, eta badirudi, zenbaitetan, ez dutela horren kontzientziarik [23].
Erlijioak ez ezik, indar militarraren erabilerak ere baldintzatu du herri askoren historia [25] [26].
Polizia eta militarrak ere protagonista dira zenbait lurraldetara egindako bidaietan: Sri Lankako iparraldean, adibidez. Asiako poliziekin kontuz ibili beharra dago. Oso soldata baxua dute, eta haietako batzuk ohituta daude sobornoen bitartez soldata osagarri bat sortzera. Horregatik, edozein kontroletatik libratzea lasaigarri da bidaiari zarenean, dolaribiltari bat baikara askoren begietara [24].
Fedea kontrol bada,
kontrola botere,
boterea ordena
ta ordena lege,
legea diru bada
ta dirua fede;
fedea kontrolatzen
duena errege.
Gure aiten ta amen
karmaren mesede.
Oilategira nola,
halaxe gu ere;
garraiatu gintuzten
behin giza-abere.
Norbera gara, baina
ez gara norbere.
Familiari esan
beharra adio
sei urteko haurrontzat
ze sufrikario…
Gure buru soildu ta
gure murmurio
sorbaldatik beherako
zintzilikario.
Fedeak bai omen du
hainbat misterio…
Nahiz ez nukeen nahiko
Buda, arerio,
sistema honi ongi
irizten badio
errezatzeak ez du
askorik balio.
Erlijioak jokatu gaitu.
Arma bat da zer datorken.
Gure oraingo sufrimendua
omen da biharko lorpen.
Leher bazeneza, lur bazenio,
lor bazeniezaioken…
sarri egiten baino gehiago
erakutsi du egoten.
Orainaldiko sufrimendua
gerorako itxaropen
zenbati joan zaion bizitza
uneari itxaroten…
Fedeak asko, isil-isilik,
mantendu du miserian
ta nor den horren onuraduna
geratzen da agerian.
Nahiz ez sinestsi hiruki baten
barruan dagon begian
gezur guztitan dago egi bat,
eta gezur bat egian.
Naufragatuta baldin bazaude
itsasoaren erdian
erreza zazu tarteka, baina
segi zazu igerian.
Geldi zaitzake, gogaitu,
(hark uniforme bat baitu)
jaitsiarazi, galderaz ito,
jazarri, epaitu.
Gaurkoan ez da etsaitu
ta esan dizu “jarraitu”.
Oraingoan zu libratu izanak
lasaitzen al zaitu?
Zuzentasunaren gida
haien eskutan jarri da
ta nork asmatu du erabiltzen
indarra neurrira?
Gris, urdin, berde-oliba…
noizbait itzuliko dira.
Etorkizunak jarriko zaitu
atzera begira.
Elefante gaixoa
txikia zenean
kate batekin lotu
zuten zuhaitz mehean;
alferrik jarduten zen
joateko planean
behar haina indar ez
zuen, aidanean.
Nahiz indarrak aldatu
denborak, joanean;
ez zen berriz saiatu
lehengo afanean.
Iraganak iltzatzen
gaitu orainean
eta lotuko gaitu
etorkizunean.
Zernahi heltzeko tronpa
ahalguztiduna,
armadura gotorra,
azala iluna,
edozer oroitzeko
kapaz den garuna,
txikia zen garaiko
oroimen astuna.
Elefante bat al da
herri euskalduna
historiak adina
hamarkadaduna?
Utopia bihurtzen
da askatasuna
zaintzailetzat hartzean
nagusi duguna.
Nahiz ta begiak ametsez bete
izan gara juzkatuak,
busetik irtenaraziak ta
trenean ikuskatuak,
pertsegituak, torturatuak,
zapalduak, puskatuak,
borrokarako heziak edo
jaiotzez disgustatuak.
Errepresioz lau burutako
famili hirustatuak.
Herriminezko kanten sortzaile,
maitasunez sustatuak.
Munduko herri zapaldu oro
doaz elkartuz patuak;
noizbait arrazoi izango duten
kartografo frustratuak.
Edukian eta moldean bilatu daiteke edertasuna. Myanmarreko arrantzale honek [30] eta Sri Lankako emakume honek [31] eskainitako argazkiek bertsoetan testua kokatzeko moduarekin jolastera eraman ninduten. Bertsoa batez ere hori baita, jolasa.
Hala ere, bertsoak idazteak beti balio izan dit zauriak sendatzeko, eta oinazea azal barrutik kanporantz ateratzearen ondorio dira zenbait Photo. Bertsogintzan oso ohituta gaude publikoak entzun nahi lukeena aurreikustera, eta ez dakit halako bertsoek zer sentiarazten dioten irakurleari. Pentsatu nahi dut irakurleak berrinterpretatu egingo dituela, zentzu berri bat eman. Hiru dolu behintzat papereratu ditut Photoen bidez. Bi pertsonaren urruntzea kontatzen duten bi ale dira [28] eta [29]. Honako bertsoak, berriz, Jon Barberena hil zen egunean idatzi zitzaizkidan [27].
Hitzen maitalea hintzen,
goxoa eta epela;
bestea tratatzen huen
hire poemak bezela.
Ez hintzen argi nahietan
desegingo huan kandela
nahiago nikek pentsatu
itzali egin haizela.
Kantatu huen bizitza.
Izan hintzen haren parte.
Bele beltzaren kantuak
bihurtu zian, txolarte.
Zilarrezko hegakadek
baharamate aparte.
Luma beltz bat erori zaik.
Inork ez zekik noiz arte…
Pozez janzten den tristura,
ez dago tristeagorik.
Ez daukalako hondorik
beherantza doa aingura.
Sortutako gezur hura
inork ez zezan akuila
ozendu zenuen buila
ez entzuteko gehienbat…
Lehertu aurretik zenbat
puztu daiteke burbuila?
Zuk burbuila puztu ahala
hark hustu zintuen airez;
nahiz ta hasieran nahi ez
findu zitzaizun azala
burbuila bati bezala.
Jada, arrakalatua
zegoen zure patua
eta hustu zinen guziz
zure burua ikusiz
burbuilak harrapatua.
Ilunak beldur ez zaitzan, sarri
ez dut argirik itzali,
beso artean estutu zaitut,
manta potoloz estali;
baina jolasten ikasi ahala
gure beldurrak, irauli:
gaur gordeketan jolastu gara
eta ez zara itzuli.
Zu, ispilua; ispilua, zu.
Biak begira elkarri.
Beste aldera igaro zara
ta ezin zaitut ekarri.
Zauria egin baino lehenago
ezin da tirita jarri.
Joateko etorri bazinen ere
joana beti mingarri.
Mila markoka askatu ditut
mareak eraman ditzan
gerora ere ase ditzazun
mila ta bat beharrizan.
Nire zati bat ematen dizut
itsas izar baten gisan.
Hartzazu, eta egizu zure;
eta zoriontsu izan.
Aukerarik ez zuten
izan zenbait semek
aiten lana hartzea
baino ez zutenek.
Geroztik, dituztela
badakigu denek
irribar samurrenak
eskurik latzenek.
Ez zenuen inor zain
izan nahi hondartzan
itsasoak urruti
bazinderamatzan.
Beti portu ezberdin
batean arrantzan.
Bazenekartzan, baina
ez zeneramatzan.
Eskutan dituzunak
hiru ibai dira:
Eskuineko ibaia
erdirantza jira,
eta ezkerrekoa
ekarri erdira;
prozesua hasteko,
berriz, eskuinera…
Gauerdiko garia
osatzen ari da
zein momentutan lotu
didazu begira?
Zure ilean gora
badator barkua
sorbaldan topatu du
labainkor, arkua
kostata gainditu du
zure bordatua
laster topatuko du
zer abordatua…
betiko geratu naiz
-horra hor, datua-
zure irribarrean
txirikordatua.
